Kinh tế tư nhân trong phát triển các ngành công nghiệp văn hóa (CNVH) ở Việt Nam

Công nghiệp văn hóa (CNVH) với khả năng chuyển hóa bản sắc, sáng tạo và trí tuệ con người thành giá trị kinh tế cụ thể, đang trở thành động lực mới cho tăng trưởng bền vững, định vị thương hiệu quốc gia và khơi dậy nội lực sáng tạo trong xã hội.

Không nằm ngoài xu thế ấy, Việt Nam đang từng bước xây dựng nền CNVH hiện đại, hội nhập và đậm đà bản sắc. Và trong quá trình đó, khu vực kinh tế tư nhân nổi lên như một lực lượng tiên phong, năng động và đầy tiềm năng.

Khác với những thập kỷ trước, khi văn hóa chủ yếu được phát triển dưới sự bảo trợ và đầu tư của Nhà nước, ngày nay, các doanh nghiệp tư nhân đã dần khẳng định vai trò không thể thay thế trong việc sản xuất, phân phối và quảng bá các sản phẩm văn hóa.

Sự tham gia ngày càng sâu rộng của họ đã mang đến một luồng sinh khí mới cho ngành văn hóa: Linh hoạt hơn, hiện đại hơn, gần gũi với thị trường và gắn liền với nhu cầu thực tiễn của công chúng.

Từ lĩnh vực điện ảnh, âm nhạc, xuất bản, truyền hình, đến trò chơi điện tử, thời trang, thiết kế, nội dung số, các doanh nghiệp tư nhân Việt Nam đang kiến tạo một hệ sinh thái sáng tạo đa dạng, năng động và đầy khát vọng vươn xa.

Điều đáng nói là không ít doanh nghiệp văn hóa tư nhân ở Việt Nam xuất phát từ quy mô nhỏ, nhưng bằng đam mê, đổi mới sáng tạo và sự kiên trì, họ đã từng bước khẳng định vị thế.

Những bộ phim Việt đạt doanh thu hàng trăm tỉ đồng; những MV âm nhạc hàng chục triệu lượt xem trên YouTube; những gameshow, nền tảng giải trí nội dung số được người Việt và cả khán giả quốc tế đón nhận… là minh chứng sống động cho sức bật của tư nhân trong lĩnh vực công nghiệp văn hóa.

POPS Worldwide, BHD, Galaxy Studio, VNG, Yeah1, FPT Play, Vie Channel… là những cái tên tiêu biểu đang góp phần làm nên diện mạo mới của văn hóa Việt thời đại số.

Ở tầm quốc tế, bài học thành công từ Hàn Quốc, Anh, Mỹ cho thấy khi Nhà nước đóng vai trò định hướng và hỗ trợ, còn doanh nghiệp tư nhân đóng vai trò tổ chức sản xuất và thương mại hóa văn hóa, thì CNVH có thể phát triển vượt bậc.

Hàn Quốc với làn sóng Hallyu đã chứng minh rằng đầu tư vào văn hóa không chỉ là đầu tư vào bản sắc mà còn là chiến lược kinh tế thông minh. Năm 2022, xuất khẩu nội dung văn hóa của Hàn Quốc đạt trên 12 tỉ USD, con số vượt qua cả xuất khẩu chip điện tử.

Điều đó đến từ sự kết hợp chặt chẽ giữa chính sách nhà nước và sự bứt phá táo bạo của các tập đoàn tư nhân như CJ ENM, SM, YG, HYBE.

Việt Nam hoàn toàn có thể học hỏi những mô hình đó. Nhưng để kinh tế tư nhân có thể phát huy tối đa vai trò của mình, vẫn còn nhiều rào cản cần tháo gỡ.

Một trong những thách thức lớn nhất là môi trường pháp lý còn thiếu đồng bộ, chưa có một hệ thống luật chuyên biệt cho công nghiệp văn hóa. Các quy định về xuất bản, trình diễn, phân phối nội dung trên nền tảng số… còn rời rạc và chậm thích nghi với thực tiễn công nghệ. Ngoài ra, việc thiếu hụt quỹ hỗ trợ sáng tạo, khó khăn trong tiếp cận vốn, hạ tầng sáng tạo chưa đầy đủ và đặc biệt là tình trạng vi phạm bản quyền tràn lan đang làm nản lòng nhiều nhà sáng tạo trẻ. Bên cạnh đó, mối liên kết giữa nhà nước, doanh nghiệp, các cơ sở đào tạo và cộng đồng nghệ sĩ vẫn còn lỏng lẻo.

Trong khi CNVH là lĩnh vực đòi hỏi sự liên ngành, kết nối giữa giáo dục, công nghệ, truyền thông, du lịch thì nhiều sáng kiến vẫn đang được triển khai theo kiểu đơn lẻ, thiếu tính hệ thống. Điều này không chỉ làm lãng phí nguồn lực mà còn kìm hãm sự phát triển mang tính đột phá mà kinh tế tư nhân vốn rất giỏi khai thác.

Trong bối cảnh ấy, việc xây dựng một hệ sinh thái CNVH nơi khu vực tư nhân có thể phát triển mạnh mẽ, bền vững là điều cấp thiết. Trước tiên, cần khẩn trương hoàn thiện hệ thống pháp luật cho lĩnh vực này, trong đó xác lập rõ vai trò, quyền lợi và nghĩa vụ của các doanh nghiệp sáng tạo.

Tiếp đó là xây dựng các cơ chế ưu đãi thuế, tín dụng, hỗ trợ khởi nghiệp văn hóa, đặc biệt là với doanh nghiệp nhỏ và vừa. Việc thành lập Quỹ phát triển sáng tạo văn hóa quốc gia sẽ tạo điều kiện cho các ý tưởng nghệ thuật, dự án phim, chương trình biểu diễn, sản phẩm thủ công, thiết kế… có cơ hội được triển khai một cách chuyên nghiệp và bài bản.

Song hành cùng chính sách là việc đầu tư vào nguồn nhân lực sáng tạo, tài sản quý giá nhất của CNVH. Các doanh nghiệp tư nhân hiện nay đang dẫn đầu trong việc đào tạo tại chỗ, tổ chức các chương trình mentoring, thực tập và liên kết với trường đại học để tuyển chọn, ươm mầm tài năng.

Tuy nhiên, cần có một chiến lược dài hơi ở tầm quốc gia nhằm xây dựng lực lượng nhân lực văn hóa có trình độ cao, có năng lực số hóa và hiểu thị trường. Đây là điều kiện để các sản phẩm văn hóa Việt có thể cạnh tranh trong khu vực và vươn tầm thế giới.

Không thể không nhắc đến yếu tố công nghệ, nhân tố quyết định của công nghiệp văn hóa thế kỷ XXI. Những xu hướng như thực tế ảo (VR), trí tuệ nhân tạo (AI), blockchain, livestream, podcast, nền tảng video ngắn… đang làm thay đổi căn bản cách thức sản xuất và tiêu dùng văn hóa.

Khu vực tư nhân cần tiếp tục đẩy mạnh đầu tư công nghệ, đồng thời Nhà nước cần hỗ trợ về cơ sở hạ tầng số, chuyển đổi số cho các doanh nghiệp nhỏ và vừa, để không ai bị bỏ lại phía sau trong cuộc chơi toàn cầu này.

Văn hóa không chỉ là di sản cần được bảo tồn, mà còn là tài nguyên có thể tạo ra lợi nhuận, việc làm và sự đổi mới. Khi kinh tế tư nhân vào cuộc một cách bài bản, sáng tạo và được hỗ trợ đúng hướng, văn hóa sẽ không còn là lĩnh vực xa xỉ mà trở thành ngành kinh tế mũi nhọn, giúp Việt Nam vừa khẳng định bản sắc, vừa nâng cao vị thế trong bối cảnh cạnh tranh toàn cầu.

PGS.TS Bùi Hoài Sơn