Lễ tang GS.TSKH Tô Ngọc Thanh, nguyên Viện trưởng Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam

GS.TSKH. Tô Ngọc Thanh sinh ngày 24 tháng 6 năm 1934 tại Hà Nội. Ông quê gốc ở làng Xuân Cầu, xã Nghĩa Trụ, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên, trong một gia đình trí thức cách mạng. Là con trai trưởng của danh họa Tô Ngọc Vân, ngay từ nhỏ, ông đã được cha mình định hướng theo nghề hội họa. Tuy vậy, niềm đam mê và sự nghiệp trọn đời của Giáo sư Tô Ngọc Thanh lại là âm nhạc nói riêng và văn hóa văn nghệ dân gian nói chung.

Ngay từ năm 13 tuổi, ông đã tham gia đoàn Văn hóa kháng chiến Việt Bắc. Tuy nhiên cuộc đời không mấy khi êm trôi theo niềm đam mê.

Năm 1951, GS.TSKH Tô Ngọc Thanh học ở khu học xá Trung ương và trở thành thầy giáo. Sau ngày tiếp quản Hà Nội 10/10/1954, ông làm giáo viên rồi giữ cương vị hiệu trưởng một số trường phổ thông ở Hà Nội. Nhưng chỉ mấy năm sau, lòng đam mê âm nhạc trong ông đã chiến thắng. Ông rời ngành giáo dục vào học ngành Sáng tác (khóa 1) tại trường Âm nhạc Việt Nam. Sau khi tốt nghiệp, ông công tác ở Vụ Âm nhạc và Múa của Bộ Văn hóa.

Năm 1963, theo chủ trương “hạ phóng” ông được cử tăng cường công tác tại Sở Văn hóa khu tự trị Tây Bắc. Chính nơi đây đã thổi bùng trong ông ngọn lửa tình yêu đối với bản sắc văn hóa, văn nghệ dân gian, đặc biệt là của các dân tộc thiểu số.

Để nâng cao trình độ nghiên cứu lý luận âm nhạc dân gian nước nhà, năm 1974, ông được sang Học Viện âm nhạc quốc gia Bungari làm nghiên cứu sinh. Năm 1978, ông về công tác tại Viện Âm nhạc Việt Nam rồi Viện Nghệ thuật. Năm 1984 ông tiếp tục sang Nhạc viện quốc gia Bungari làm Nghiên cứu sinh bậc 2 và đã bảo vệ thành công luận án tiến sĩ khoa học chuyên ngành nghệ thuật học vào giữa năm 1988.

Từ cuối năm 1988 đến gần 10 năm sau đó, ông kinh qua các chức vụ Phó Viện trưởng, rồi Viện trưởng Viện Văn hóa nghệ thuật Việt Nam (nay là Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam). Trong thời gian này, trước nhu cầu đào tạo cán bộ có trình độ, học vị cao về văn hóa, ông là người đi tiên phong để mở hai mã ngành đào tạo tiến sĩ về nghệ thuật âm nhạc và lịch sử văn hóa nghệ thuật. Đồng thời ông cũng là người đặt nền móng cho việc sưu tầm, tư liệu hóa và nghiên cứu về di sản văn hóa phi vật thể ở Việt Nam.

Tháng 12 năm 1989 ông được bầu làm Tổng Thư ký, Chủ tịch Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam (khóa 2: 1990-1995) và giữ cương vị này đến hết khóa 7 (tháng 8 năm 2020).

Với tư cách người đứng đầu Hội Văn nghệ dân gian suốt ba mươi năm, GS. TSKH Tô Ngọc Thanh đã cùng BCH các khóa phát huy sự lãnh đạo, chỉ đạo của Đảng và Nhà nước, đề ra những chủ trương đúng đắn, chỉ đạo quyết liệt tập hợp đội ngũ Hội viên thực hiện hàng ngàn công trình sưu tầm nghiên cứu có giá trị bảo vệ nền văn hóa đa dân tộc Việt Nam.

Ngoài công tác Hội, GS. TSKH Tô Ngọc Thanh còn giữ các chức vụ: Tổng thư ký Ủy ban toàn quốc Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam (1996 - 2000); Phó Chủ tịch Liên hiệp các Hội Văn học nghệ thuật Việt Nam (2010-2015) và Ủy viên Ban Chấp hành Hội Nhạc sĩ Việt Nam khóa III và IV. Ngoài các chức vụ trong nước đã đảm nhiệm, GS. TSKH. Tô Ngọc Thanh còn là Uỷ viên Ban Thường vụ Hội đồng Quốc tế Âm nhạc Truyền thống ICTM của UNESCO; Hội viên Hội Nghiên cứu Âm nhạc dân gian châu Á - Thái Bình Dương;…

Với sự đóng góp to lớn của mình, GS. TSKH Tô Ngọc Thanh đã nhận được nhiều Giải thưởng lớn như: Giải Nhất Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam về công trình “Âm nhạc Thái” (1972), Giải Nhất Hội Nhạc sỹ Việt Nam về tác phẩm “Nhạc cụ dân tộc thiểu số Việt Nam” - bản tiếng Việt và “Musical instruments of Vietnam’s ethnic minorities” - bản tiếng Anh (1997), Giải Nhất Hội Nhạc sỹ Việt Nam về tác phẩm “Âm nhạc dân gian Thái - Tây Bắc” (1999), Giải nhì với tác phẩm “Tư liệu âm nhạc cung đình Việt Nam” trong vai trò chủ biên cùng cộng sự Bùi Trọng Hiền (1999), 4 Giải Nhất của tổ chức Trung tâm Văn hóa châu Á - Thái Bình Dương của UNESCO (ACCU). Đặc biệt ông được Đảng, Nhà nước tặng thưởng Giải thưởng nhà nước về văn học nghệ thuật đợt I (2001); Huân chương kháng chiến chống Mỹ hạng Nhì, Huân chương Lao động hạng Nhất, Huân chương Độc lập hạng Nhì và nhiều Huân, Huy chương, nhiều Bằng khen khác…

Hôm nay, ngày 06 tháng 5 năm 2024 (tức ngày 28 tháng 03 năm Giáp Thìn), Lễ tang GS.TSKH Tô Ngọc Thanh được tổ chức trang trọng tại Nhà tang lễ Quốc gia, số 5 Trần Thánh Tông, Hai Bà Trưng, Hà Nội. Lễ truy điệu và đưa tang cùng ngày, lễ an táng tại Nghĩa trang làng Xuân Cầu, xã Nghĩa Trụ, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên.

Đoàn Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam do PGS. TS Nguyễn Thị Thu Phương, Viện trưởng làm trưởng đoàn vào thắp hương, thăm viếng, chia buồn cùng gia đình và đưa tiễn GS.TSKH Tô Ngọc Thanh về nơi an nghỉ cuối cùng.

Tin, ảnh: Phạm Dung