Nghiên cứu Khả thi Chương trình Mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa: Ưu tiên nguồn lực cho những nội dung cấp bách

Hội thảo diễn ra cuối tuần qua do Bộ VHTTDL chủ trì tổ chức, trực tiếp tại điểm cầu trụ sở Bộ VHTTDL và trực tuyến tại 63 điểm cầu tại các tỉnh, thành phố trực thuộc Trung ương.

Toàn cảnh Hội thảo tại điểm cầu trụ sở Bộ VHTTDL

Tính cấp bách và tầm nhìn chiến lược

PGS.TS Đào Duy Quát, nguyên Phó trưởng Ban Tư tưởng - Văn hóa Trung ương nhấn mạnh, Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025-2035 được thông qua là một dấu mốc quan trọng, khẳng định vai trò của Bộ VHTTDL trong thể chế hóa nhiệm vụ phát triển, chấn hưng nền văn hóa trong kỷ nguyên mới của dân tộc.

Báo cáo nghiên cứu khả thi thực hiện Chương trình cũng đã thể hiện rõ quyết tâm, khát vọng hiện thực hóa các mục tiêu, rút kinh nghiệm từ các Chương trình Mục tiêu quốc gia về văn hóa trước đây.

Đồng quan điểm, PGS. TS Phạm Duy Đức khẳng định Chương trình Mục tiêu quốc gia về văn hóa thể hiện tầm nhìn chiến lược, có ý nghĩa chấn hưng nền văn hóa trong giai đoạn mới nhiều cơ hội và thách thức hiện nay.

Với gần 2.000 đại biểu tham dự tại 64 điểm cầu, nhiều ý kiến tại Hội thảo đồng thuận nhấn mạnh ý nghĩa và tầm vóc của Chương trình; mong muốn những mục tiêu quan trọng, có ý nghĩa động lực và chấn hưng nền văn hóa nước nhà sớm được thực thi.

Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng nhấn mạnh, Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025-2035 đã được Quốc hội thông qua chủ trương đầu tư; thể hiện tại Nghị quyết số 162/2024/QH15 của Quốc hội. Nghị quyết đã đặt dấu mốc quan trọng sau quá trình Quốc hội cân nhắc, xem xét để phê chuẩn một đề xuất đầy trách nhiệm của ngành VHTTDL cả nước, với mong muốn phát triển văn hóa trở thành một trong những trụ cột quan trọng theo đúng quan điểm, đường lối của Đảng. Việc Chương trình được phê duyệt chủ trương đầu tư còn thể hiện sự quan tâm, thể chế hóa kịp thời quan điểm của Đảng về phát triển văn hóa.

Sau khi có Nghị quyết, Hội nghị BCH Trung ương Đảng bàn về kế hoạch kinh tế - xã hội năm 2025 đã kết luận cần triển khai ngay Chương trình, với tổng mức đầu tư hơn 122 nghìn tỉ đồng. Bộ VHTTDL được giao nhiệm vụ chủ trì, phối hợp với các cơ quan, ban ngành, địa phương tập trung hoàn thiện, trình Thủ tướng báo cáo khả thi để triển khai trên phạm vi toàn quốc.

“Chương trình mục tiêu quốc gia về phát triển văn hóa giai đoạn 2025-2035 là chương trình đầu tư công nên đòi hỏi tính thực tiễn cao. Báo cáo khả thi cũng phải theo đúng quy chuẩn của Luật Đầu tư công. Qua đó, đảm bảo được yếu tố trong phát triển văn hóa phải tập trung chăm lo cho con người; đảm bảo việc thụ hưởng những lợi ích từ đầu tư công này phải cho con người, vì con người. Đối tượng thụ hưởng được phân ra làm hai nhóm gồm lao động nghệ thuật, khoa học và nhóm thứ hai chính là nhân dân”, Bộ trưởng nêu rõ.

Nhấn mạnh việc xây dựng báo cáo nghiên cứu khả thi là công việc cần phải hoàn thiện gấp rút, Bộ trưởng lưu ý, phải có cái nhìn tổng quát về phát triển văn hóa trong thời gian qua, những việc đã đạt được, khó khăn, mục tiêu hướng đến…

Để làm được điều này, cần có bộ tiêu chí để đánh giá, quy định các nguyên tắc, định mức để phân bổ nguồn lực. Quan điểm được nêu rõ là phân cấp, địa phương biết, địa phương làm, địa phương chịu trách nhiệm. Trong 10 dự án thành phần, các địa phương cần đưa ra những đề xuất; trách nhiệm; các chủ trương, chính sách mang tính đặc thù…

Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng phát biểu chỉ đạo tại Hội thảo

Phân bổ nguồn lực có trọng tâm, trọng điểm

Nhiều ý kiến xuất phát từ thực tiễn được các địa phương nêu tại Hội thảo. Giám đốc Sở VHTTDL Tuyên Quang Âu Thị Mai cho biết, cơ chế quản lý, vận hành Chương trình tại dự thảo Báo cáo nghiên cứu khả thi đã được thiết kế phù hợp nhằm đảm bảo quá trình triển khai diễn ra  thuận lợi; có sự rút kinh nghiệm từ ba Chương trình mục tiêu quốc gia trước.

Bà Mai cũng đề xuất Bộ VHTTDL chủ trì, phối hợp với các cơ quan liên quan tham mưu cho Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ sớm ban hành văn bản hướng dẫn chung. Qua đó, tạo sự thống nhất trong quá trình các địa phương triển khai thực hiện.

Về phân bổ nguồn lực, bà Mai đề nghị cần có trọng tâm, trọng điểm, có khả năng thu hút được các nguồn lực của xã hội để đầu tư cho văn hóa. Qua đó, gắn kết chặt chẽ, hài hòa giữa phát triển kinh tế với phát triển văn hóa, nâng cao mức sống của nhân dân.

Một số lĩnh vực cần được ưu tiên đầu tư gồm công nghiệp văn hóa; xây dựng thiết chế văn hóa; bảo tồn, phát huy các giá trị văn hóa gắn với phát triển du lịch; nâng cao chất lượng nguồn nhân lực ngành văn hóa; phát triển văn học, nghệ thuật…

“Chính phủ cần có cơ chế, chính sách khuyến khích các nguồn vốn xã hội hóa để đầu tư cho việc thực hiện chương trình, chẳng hạn như ưu đãi về thuế, phí cũng như đơn giản hóa thủ tục đầu tư… Về cơ chế hỗ trợ nguồn vốn cho các địa phương thực hiện Chương trình, cần quy định rõ hơn về nguyên tắc ưu tiên, tỷ lệ cân đối nguồn vốn của các địa phương”, Giám đốc Sở VHTTDL tỉnh Tuyên Quang nêu.

Giám đốc Sở VHTTDL tỉnh Vĩnh Phúc Ngô Chí Tuệ đề xuất, với 10 nội dung thành phần, cần sớm có hướng dẫn cụ thể, chi tiết từng nội dung chương trình, cách thức tổ chức thực hiện; phân công, phân cấp dựa trên điều kiện, tình hình thực tế của địa phương để đảm bảo tính hiệu quả mà khung chương trình đã đề ra. Cùng với đó, đề nghị bổ sung tính liên kết vùng trong phát triển các lĩnh vực của văn hóa trong cả giai đoạn.

Đối với nguồn vốn thực hiện chương trình, ông Tuệ cho hay cần có sự phân bổ hợp lý. Với các tỉnh có điều kiện về điều tiết ngân sách Trung ương, chỉ hỗ trợ vốn cho một số nhiệm vụ cụ thể theo nguyên tắc, tiêu chí đã được Thủ tướng Chính phủ ban hành.

Bộ VHTTDL cũng cần quan tâm hơn đến những khu vực có di tích quốc gia đặc biệt và những khu vực còn nhiều khó khăn để đưa vào báo cáo nghiên cứu khả thi. Từ đó, tạo ra sự cân đối và phát triển toàn diện cho văn hóa trên cả nước.

Phó Chủ tịch UBND tỉnh Nghệ An Bùi Đình Long đề xuất, về nhóm mục tiêu, đề nghị ban soạn thảo xem xét, có thêm các nguồn lực để xây dựng, phát triển hệ thống thiết chế văn hóa cho vùng đồng bào DTTS, miền núi; góp phần bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa của đồng bào các dân tộc.

Giám đốc Sở VHTTDL Quảng Nam Nguyễn Thanh Hồng nhận định, về chính sách đặc thù, có hai nhiệm vụ lớn cần đưa vào để huy động thêm nguồn lực ngoài ngân sách. Trong đó đối với công nghiệp văn hóa, ngân sách nhà nước chỉ làm “vốn mồi”, cần có chính sách đặc thù để kêu gọi tư nhân đầu tư vào các công trình, dự án văn hóa.

Cùng với đó, cần có chính sách ưu tiên đầu tư cho các di tích quốc gia và quốc gia đặc biệt, các di sản thế giới. Bởi lâu nay, các di tích này được giao địa phương quản lý nhưng có tình trạng địa phương khó khăn, không đủ ngân sách để đầu tư, phát huy giá trị di sản.

Phó Giám đốc Sở VHTT TP.HCM Nguyễn Thị Thanh Thúy nhấn mạnh một số nội dung cụ thể liên quan đến nội dung phát triển công nghiệp văn hóa trên địa bàn như xây dựng thương hiệu công nghiệp văn hóa; sự hỗ trợ, đầu tư của nhà nước và các thành phần kinh tếkhác để thúc đẩy phát triển toàn diện các ngành công nghiệp văn hóa; những vướng mắc trong thực hiện dự án đầu tư theo phương thức đối tác công - tư, trong quản lý và sử dụng tài sản công…

Bà Thúy cũng đề cập đến hiện trạng thiếu hụt nhân lực chuyên nghiệp, chất lượng cao xứng tầm với nhiệm vụ, bao gồm cả đội ngũ cán bộ quản lý cho tới cán bộ chuyên môn, đội ngũ văn nghệ sĩ.

Đề cập đến yếu tố cốt lõi là con người trong thực hiện các nhiệm vụ, mục tiêu đề ra, PGS.TS Đào Duy Quát nhấn mạnh, cần có một đội ngũ chuyên gia tài năng. Quản lý, phát huy hiệu quả của các đơn vị, thiết chế văn hóa không chỉ cần có vỏ, có “phần cứng” mà cốt yếu là “phần mềm”.

Để có đội ngũ này, không chỉ đưa ra những chỉ tiêu mà cần chú trọng quá trình đào tạo, tạo nên những tài năng. “Cần đưa đội ngũ sáng tạo, các văn nghệ sĩ đến với những “mũi nhọn” trong đời sống thực tiễn, để họ cảm nhận được thực tế chứ không chỉ “cưỡi ngựa xem hoa”. Cùng với đó, phải đảm bảo tự do sáng tạo cho văn nghệ sĩ”, ông Quát nêu.

PGS.TS Phạm Duy Đức lưu ý, chương trình có nhiều chủ thể tham gia, cần huy động và phát huy đầy đủ vai trò của các chủ thể này. Cạnh đó, cần chú trọng nghiên cứu, tháo gỡ “điểm nghẽn” về đầu tư, hợp tác công - tư; hợp tác quốc tế; bổ sung và nhấn mạnh thêm các chỉ số như đổi mới sáng tạo trong văn hóa, các dự án văn hóa gắn với phát triển bền vững…

Đặc biệt, PGS. TS Phạm Duy Đức nhấn mạnh, muốn đổi mới, nâng cao chất lượng nguồn nhân lực cho văn hóa thì cần đầu tư để đổi mới chương trình giáo dục, đào tạo.

Bia Sùng Chỉ (Sùng Chỉ bi ký) ở xã Tùng Lộc, Can Lộc, Hà Tĩnh là bảo vật quốc gia từ năm 2019. Dù đã bị xuống cấp khá nghiêm trọng nhưng đến nay vẫn chưa được tiến hành tu bổ, tôn tạo vì eo hẹp kinh phí. Ảnh: PHẠM NGÂN

Ưu tiên những nội dung cấp bách

Lắng nghe các ý kiến, Bộ trưởng Nguyễn Văn Hùng cho biết, Bộ VHTTDL sẽ tiếp thu để tiếp tục hoàn thiện Báo cáo nghiên cứu khả thi Chương trình.

Điểm lại một số vấn đề, Bộ trưởng nhấn mạnh, 10 dự án thành phần đều hướng tới mục tiêu xây dựng xã hội văn minh, con người văn hóa. “Đó là nguồn lực để chúng ta làm giàu bản sắc văn hóa, làm giàu truyền thống văn hóa vùng miền. Đồng thời, phát huy được yếu tố tích cực và định hình môi trường văn hóa, để con người có cơ hội rèn luyện, đóng góp vào xây dựng xã hội văn minh”, Bộ trưởng nêu.

Từ nhận thức đó, Bộ trưởng cho rằng 10 dự án thành phần vẫn cần có sự nghiên cứu, điều chỉnh cho phù hợp. Bộ Chính trị cũng đã có yêu cầu khi triển khai Chương trình phải có trọng tâm, trọng điểm và chọn ra được lĩnh vực, tính toán được khâu trọng yếu. Trong xây dựng định mức, tiêu chí phân bổ nguồn lực, Bộ trưởng yêu cầu cơ quan soạn thảo chỉ xây dựng một văn bản nhưng phải bao gồm được hai tiêu chí về phân bổ và đối ứng.

Bộ trưởng cũng khẳng định, bộ tiêu chí là “gốc” để tính toán sự phân bổ. Trong đó, điều quan trọng nhất là lấy đơn vị hành chính cấp xã hiện nay là địa bàn tính toán tiêu chí và phân bổ nguồn lực. Cơ sở tiêu chí cấp xã nhưng vẫn phải tuyệt đối tuân theo Nghị quyết của Bộ Chính trị về phát triển kinh tế - xã hội các vùng. Phải xác định địa bàn trọng điểm, nơi cần được ưu tiên để phát triển văn hóa, hình thành trục, điểm nhấn cho khu vực đó.

Cùng với đó, khi tính toán tiêu chí và phân bổ nguồn lực, phải dựa trên điều kiện của địa phương. Những địa phương khó khăn, là vùng “lõm” phát triển văn hóa thì phải có sự quan tâm đúng mức và có sự ưu tiên. Đối với những địa phương có nguồn lực cũng cần tính toán kỹ để phân bổ sao cho hợp lý.

Trong đầu tư công, nguồn lực từ Nhà nước cần được hiểu chỉ mang vai trò dẫn dắt, bên cạnh đó phải huy động cả sức mạnh của những thành phần kinh tế khác. Lấy ví dụ trong xây dựng thiết chế văn hóa, Bộ trưởng cho biết, ở Thủ đô hay một số địa phương phát triển, trung tâm du lịch, Nhà nước không cần phải dồn nguồn lực đầu tư. Do đó, cần có sự tính toán kỹ trong phân bổ nguồn lực.

Hoặc trong lĩnh vực di sản văn hóa, Bộ trưởng cũng nêu một thực tế là trong khi những di tích thuộc loại hình di tích lịch sử cách mạng rất khó để xã hội hóa trong tu bổ, tôn tạo thì các di tích thuần túy về văn hóa, tâm linh như đền, chùa… lại có khả năng xã hội hóa rất nhiều. Đây là vấn đề mà nguồn lực đầu tư của Nhà nước phải nhìn nhận, xử lý trong việc giữ gìn, phát huy giá trị di sản cho con cháu mai sau.

Trong giai đoạn 5 năm, Bộ trưởng đề nghị trong 10 dự án thành phần, phải chọn ra 6 thành phần có tính chất cấp bách để ưu tiên thực hiện. Tập trung vào một số lĩnh vực như bảo tồn di tích - di sản; công nghiệp văn hóa; phải có được những thiết chế văn hóa để hình thành môi trường văn hóa; đẩy mạnh hợp tác quốc tế, hình thành những trung tâm hợp tác quốc tế ở nước ngoài, địa chỉ quảng bá văn hóa; có kế hoạch trong đào tạo cũng như tạo ra một số tác phẩm văn học nghệ thuật tiêu biểu; tập trung cho các chương trình đào tạo để phát hiện tài năng; hướng đến có những cơ sở đào tạo đạt chuẩn quốc tế…

Bộ trưởng nêu rõ, trên cơ sở các nội dung tại hội thảo, các địa phương sẽ bám sát và lên danh mục đầu tư, xác định trọng tâm trọng điểm, có sự ưu tiên cho các nội dung cấp bách và đề ra lộ trình thực hiện cụ thể với từng nội dung; theo sát các tiêu chí được ban hành. Đồng thời, tính toán và có những báo cáo, kiến nghị với Chính phủ theo hướng giao cho địa phương thực hiện, địa phương chịu trách nhiệm. 

Nguồn: baovanhoa.vn