GIẢI PHÁP BẢO TỒN, PHÁT HUY GIÁ TRỊ NGHỆ THUẬT TRUYỀN THỐNG VIỆT NAM

Hội thảo nhằm mục đích trao đổi, thảo luận, lấy ý kiến của các chuyên gia, các nhà quản lý, các nhà nghiên cứu, các nghệ sĩ, nghệ nhân về những vấn đề lý luận và thực tiễn liên quan đến bảo tồn, phát huy giá trị nghệ thuật truyền thống trong bối cảnh phát triển kinh tế thị trường và hội nhập quốc tế.

Tham dự hội thảo, về phía lãnh đạo Bộ VHTTDL có PGS.TS Tạ Quang Đông - Thứ trưởng Bộ VHTTDL. Về phía Quốc hội có PGS.TS Bùi Hoài Sơn - Ủy viên chuyên trách Ủy ban Văn hóa và Xã hội của Quốc hội. Về phía Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam có Viện trưởng PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương và các Phó Viện trưởng PGS.TS Phạm Lan Oanh, TS Hoàng Thị Bình, TS Mai Thị Thùy Hương. Ngoài ra còn có đại diện các đơn vị thuộc Bộ VHTTDL: Vụ Khoa học, Công nghệ, Đào tạo và Môi trường, Cục Nghệ thuật biểu diễn… các chuyên gia, nhà khoa học, các nghệ sĩ, nghệ nhân đến từ các Viện nghiên cứu, các Trường đại học, các nhà hát, đoàn nghệ thuật, các trung tâm, công ty, câu lạc bộ về nghệ thuật truyền thống và di sản văn hóa.

Vai trò của nghệ thuật truyền thống trong đời sống đương đại

Phát biểu đề dẫn hội thảo, PGS.TS Tạ Quang Đông – Thứ trưởng Bộ VHTTDL cho biết: “Nghệ thuật truyền thống Việt Nam vô cùng phong phú, đa dạng, bao gồm nhiều loại hình: sân khấu, âm nhạc, múa, mỹ thuật. Nghệ thuật truyền thống nuôi dưỡng tâm hồn, tình cảm, nhân cách, phẩm giá con người Việt Nam…, góp phần tạo nên bản lĩnh của quốc gia trong bối cảnh toàn cầu hóa, hội nhập quốc tế”.

PGS.TS Tạ Quang Đông khẳng định, trong lịch sử dân tộc, nghệ thuật truyền thống luôn có vai trò quan trọng đối với quá trình xây dựng và phát triển đất nước, không tách khỏi sự nghiệp “Văn hóa soi đường cho quốc dân đi”. Nghệ thuật truyền thống được coi là nền tảng tinh thần xã hội, định hình các giá trị chuẩn mực của con người Việt Nam hướng đến chân-thiện-mỹ.

Trong nền kinh tế thị trường, nghệ thuật truyền thống góp phần tạo ra sản phẩm hàng hóa văn hóa, tạo nên công ăn việc làm cho nhiều người. Bên cạnh đó, nghệ thuật cũng là một trong 3 yếu tố tạo nên sức mạnh mềm văn hóa của một dân tộc (2 yếu tố kia là bản sắc dân tộc và thể chế). Với vai trò to lớn đó, việc bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật truyền thống nói riêng và văn hóa truyền thống nói chung là chủ trương lớn, nhất quán của Đảng và Nhà nước Việt Nam.

Nghệ thuật truyền thống: Vì sao hay mà chưa thu hút số đông công chúng?

PGS.TS Tạ Quang Đông cho biết, có một thực tế là nhiều môn nghệ thuật truyền thống của ta rất hay nhưng lại chưa thu hút khán giả đại chúng. Ông đi nước ngoài, giao lưu với bè bạn quốc tế và bất cứ khi nào giới thiệu với họ về một môn nghệ thuật truyền thống Việt Nam đều nhận được sự trầm trồ về vẻ đẹp và nét tinh túy, độc đáo trong mỗi bộ môn. Tuy nhiên, ông cũng thẳng thắn nhìn nhận: “Hiện nay, trước tác động của mặt trái cơ chế thị trường, nghệ thuật truyền thống đứng trước xu hướng “thương mại hóa”, vì mục đích lợi nhuận, phải đối mặt với tình trạng mai một, biến dạng, biến mất... vô cùng gay gắt. Hội nhập quốc tế lại dẫn đến nguy cơ đánh mất bản sắc văn hóa dân tộc, văn hóa dân tộc – nội sinh bị “hòa tan” vào văn hóa ngoại sinh”.

Hơn nữa, thực tiễn bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật truyền thống Việt Nam còn tồn tại không ít hạn chế, bất cập: thiếu hụt nguồn nhân lực kế cận có chất lượng; chưa phát huy hết vai trò, tiềm năng của nghệ thuật truyền thống đóng góp vào sự phát triển của đất nước; công tác tổ chức thực hiện chủ trương, quan điểm bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật truyền thống ở một số lĩnh vực, địa phương còn hạn chế; cơ chế chính sách còn bất cập, đầu tư chưa tương xứng với yêu cầu bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật truyền thống; công chúng am hiểu và yêu thích nghệ thuật truyền thống ngày càng thưa thớt.

NSND Nguyễn Xuân Bắc – Cục trưởng Cục Nghệ thuật biểu diễn, Bộ VHTTDL – cả dưới góc nhìn nghệ sĩ biểu diễn lẫn nhà quản lý - cho rằng, lí do khiến nghệ thuật truyền thống chưa thu hút khán giả đại chúng bởi “tính nguyên bản còn đậm đặc quá, phải là người hiểu văn hóa mới thấy hay”, còn khán giả đại chúng chưa thấy hay. “Chúng ta có thể đi ở đâu đó xem chương trình phục vụ du lịch, dù có thể không hiểu nhưng tính trình diễn rất cao nên thấy hay. Ví dụ vở ‘Thị Mầu xuyên không’ với những đổi mới là một cách để khán giả quốc tế thấy chúng ta có Thị Mầu, có chèo”.

“Hát Xoan Phú Thọ rất được quan tâm đầu tư bảo tồn, phát huy giá trị. Khi mang hát xoan ra để giới thiệu cho quốc tế mà không có giới thiệu trước và họ không nắm được văn hóa ấy, thì họ sẽ xem được bao nhiêu lâu? Ở đây không phải hát xoan không hay, nhưng tính trình diễn để hấp dẫn thì không nhiều”.

Gợi mở giải pháp

Tại hội thảo, các chuyên gia đã đưa ra nhiều sáng kiến để làm sao kéo gần nghệ thuật truyền thống tới cuộc sống đương đại. PGS.TS Nguyễn Thị Thu Phương – Viện trưởng Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam lấy ví dụ trường hợp MV ca nhạc rất “hot” những ngày qua là Bắc Bling (Bắc Ninh) của ca sỹ Hòa Minzy, NSƯT Xuân Hinh và Tuấn Cry như một minh chứng sống động cho sự hòa quyện của nghệ thuật truyền thống vào các sản phẩm công nghiệp văn hóa rất thu hút giới trẻ. “Con gái tôi sau khi xem xong MV Bắc Bling bắt đầu tò mò hỏi những câu như ‘các bà các mẹ ngày xưa nhuộm răng đen như thế nào’, ‘màu trong tranh dân gian Đông Hồ được tạo ra như thế nào’, ‘hình tượng chuột và mèo trong tranh Đông Hồ có ý nghĩa ra sao’. Có thế thấy, khi nghệ thuật truyền thống hòa quyện trong các sản phẩm âm nhạc là đường dẫn tuyệt vời cho giới trẻ quan tâm, từ đó tò mò tìm hiểu và thêm yêu văn hóa truyền thống nước nhà”.

NSND Vũ Tự Long – Giám đốc Nhà hát Chèo Quân đội, nghiên cứu sinh đang theo học tại Viện Văn hóa, Nghệ thuật, Thể thao và Du lịch Việt Nam cho biết, là một nghệ sỹ gắn bó cả đời với nghệ thuật truyền thống, nhưng qua hành trình tham gia chương trình “Anh trai vượt ngàn chông gai” vừa qua cũng giúp anh học hỏi rất nhiều về cách đưa nghệ thuật truyền thống đến gần hơn với giới trẻ.

“Tại sao bạn Hòa Minzy cũng đã rất hot rồi, nhưng vẫn phải mời thêm NSƯT Xuân Hinh cùng tham gia? Là vì sự xuất hiện của anh Xuân Hinh thu hút thêm một tầng lớp khán giả khác. Khi tham gia ‘Anh trai vượt ngàn chông gai’ tôi cũng học hỏi được rằng, việc hội tụ nhiều nghệ sỹ thuộc nhiều lứa tuổi trong một sản phẩm, một chương trình là cách để thu hút công chúng nhiều lứa tuổi” – NSND Vũ Tự Long nói.

“Cá nhân tôi là một nghệ sỹ có ảnh hưởng, mỗi bài đăng của tôi trên facebook có hàng chục nghìn like là bình thường. Tôi sẵn sàng dùng sự ảnh hưởng của mình để lan tỏa thêm nét đẹp và giá trị của nghệ thuật truyền thống đến đông đảo công chúng”.

Hội thảo diễn ra hơn 4 tiếng nhưng các ý kiến, đóng góp vẫn rất nhiệt tình và sôi nổi, cho thấy ai cũng đau đáu với việc bảo tồn và phát huy giá trị nghệ thuật truyền thống Việt Nam trong bối cảnh đương đại. Với tư cách chủ nhiệm đề tài, PGS. TS Tạ Quang Đông khẳng định sẽ tiếp thu đầy đủ những ý kiến, sao cho đề tài thêm sinh động, phong phú, thiết thực và hiệu quả, đóng góp thiết thực trong khoa học nghiên cứu liên ngành và trong thực tiễn bảo vệ, phát huy di sản văn hóa phi vật thể ở Việt Nam./.

Bài, ảnh: Anh Tuấn