GIÁO SƯ, TIẾN SỸ KHOA HỌC TÔ NGỌC THANH QUA ĐỜI

Giáo sư Tô Ngọc Thanh sinh năm 1934 tại Hà Nội, quê quán là làng Xuân Cầu, xã Nghĩa Trụ, huyện Văn Giang, tỉnh Hưng Yên, là con trai cả của danh họa Tô Ngọc Vân. Từ nhỏ, dù được theo học mỹ thuật nhưng ông sớm bộc lộ đam mê âm nhạc.

Theo cha đi kháng chiến chống Pháp, vào những năm 1949-1951, ông làm Trưởng đoàn Văn hóa kháng chiến. Năm 1951, đoàn giải thể, ông thi đỗ Trường Âm nhạc Việt Bắc, sau đó tiếp tục theo học khoa Sáng tác, trường Âm nhạc Việt Nam khóa đầu tiên. Năm 1959, Tô Ngọc Thanh được phân công về Ban Nghiên cứu Âm nhạc thuộc Vụ Nghệ thuật, Bộ Văn hóa Thông tin (nay là Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch). Từ đó, ông bắt đầu hành trình sưu tầm, nghiên cứu âm nhạc dân gian các dân tộc. Ông du học và nhận bằng Tiến sĩ khoa học về âm nhạc tại Nhạc viện Quốc gia Bulgaria năm 1987.

Dành hơn 50 năm lặn lội khắp núi rừng, các buôn làng, bản làng thuộc vùng Tây Bắc, Việt Bắc và Tây Nguyên để thực hiện các đợt điền dã, sưu tầm, nghiên cứu văn hóa dân gian, GS.TSKH Tô Ngọc Thanh đã cho ra đời nhiều công trình nghiên cứu giá trị, được công bố rộng rãi ở trong nước và quốc tế, tiêu biểu như: Âm nhạc dân gian Thái Tây Bắc (1969), Âm nhạc dân gian Mường (1971), Âm nhạc dân gian nhóm tộc người Nam Á ở Việt Nam (1979), Tìm hiểu âm nhạc cổ truyền (viết chung với nhạc sỹ Hồng Thao) (1982), Fonclo Bahna do ông chủ biên (1988), Nhạc cụ các dân tộc thiểu số Việt Nam (1995), tư liệu Âm nhạc cung đình Việt Nam (2000), Ghi chép về văn hóa và âm nhạc - một công trình đồ sộ dày hơn 900 trang sách… Ngoài ra, ông còn nghiên cứu, sưu tầm, chỉnh lý, nâng cao, đưa vào đời sống văn hóa cộng đồng 12 tập dân ca phổ biến tiêu biểu của đồng bào các dân tộc thiểu số và 30 tập dân ca chuyên đề từng dân tộc. Ông được phong hàm phó giáo sư năm 1984 và hàm giáo sư năm 1991.

GS.TSKH Tô Ngọc Thanh đã kinh qua nhiều vai trò quan trọng. Năm 1990 ông được bổ nhiệm chức Phó Viện trưởng Viện Nghiên cứu văn hóa nghệ thuật (nay là Viện Văn hóa Nghệ thuật quốc gia Việt Nam). Năm 1996 ông được bổ nhiệm chức Viện trưởng viện này. Từ năm 1989 đến 2015, ông được bầu vào nhiều chức vụ trong cùng một thời gian như: Liên tục 6 nhiệm kỳ từ khóa 2 (1989-1995) đến khóa 7 (2015-2020), ông được Đại hội toàn quốc Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam bầu làm Tổng Thư ký rồi Chủ tịch Hội, kiêm Bí thư Đảng Đoàn Hội Văn nghệ dân gian Việt Nam. Từ 1991 đến 1999, ông giữ chức Ủy viên Đoàn Chủ tịch. Ông được Đại hội Ủy ban toàn quốc Liên hiệp các Hội Văn học- Nghệ thuật Việt Nam bầu làm Tổng Thư kí của Liên hiệp từ 1996-2000, và làm Phó Chủ tịch Hội năm 2010-2015. Từ năm 1999-2005, ông giữ chức Ủy viên Ban Thường vụ Hội đồng Quốc tế Âm nhạc Truyền thống ICTM của UNESCO. Ngoài ra ông còn giữ chức Ủy viên Ban chấp hành Hội các nhà Âm nhạc dân tộc học châu Á- Thái Bình Dương (APSE). Ông cũng là người có công lao trong việc sáng lập, viết giáo trình, trực tiếp giảng dạy bộ môn Bảo tồn Âm nhạc dân tộc cổ truyền Việt Nam.

GS.TSKH Tô Ngọc Thanh đã vinh dự nhận nhiều giải thưởng như: Giải nhất do Hội Văn nghệ Dân gian trao tặng (1972), 4 giải nhất của tổ chức Trung tâm Văn hóa châu Á - Thái Bình Dương, giải thưởng Nhà nước về Văn học nghệ thuật đợt 1 (năm 2001).

Với những cống hiến đồ sộ của mình, GS.TSKH Tô Ngọc Thanh được Nhà nước tặng thưởng Huân chương độc lập hạng Nhì (2019), Huân chương Kháng chiến chống Pháp hạng Nhì, Huân Chương Kháng chiến chống Mỹ hạng Nhất, Huân chương Lao động hạng nhất (2001) cùng nhiều huy chương các loại.

Ông qua đời vào sáng ngày 24 tháng 4 năm 2024, hưởng thọ 90 tuổi.